Het feit dat een bevalling niet het meest plezierige deel van een zwangerschap is, doet niemand raar opkijken. Voor de één is de pijn ondraaglijk, terwijl een ander het ervaart in een soort van roes en de bevalling als minder pijnlijk ervaart. Ook zal de één meer tegen een bevalling opkijken dan een ander. Hoeveel pijn je zult hebben en waar precies, kan niemand voorspellen. Tijdens de bevalling kan een vrouw terecht komen in een vicieuze cirkel van pijn en niet meer kunnen ontspannen, welke niet doorbroken kan worden. Om de pijn te onderdrukken kan men medicatie gebruiken. In Nederland heb je medicatie met een morfine-achtig effect (pethidine), de ruggenprik (epidurale of spinale anesthesie) of een pompje met remifentanil.
Morfine-achtige medicatie
Pethidine is een medicijn dat in elk ziekenhuis in Nederland en op elk tijdstip gegeven kan worden. Vanwege het mogelijk optreden van bijwerkingen, kan men deze medicatie alleen krijgen in het ziekenhuis. Pethidine wordt gegeven via een injectie in de bil of het bovenbeen. Vaak wordt er gesproken over het effect van dit medicament dat het ‘de scherpste randjes ervan af haalt’. Hierdoor kun je beter ontspannen tussen de weeën door. Ongeveer één op de drie vrouwen is tevreden over het pijnstillende effect. Het middel begint na ongeveer een kwartier zijn werk te doen en heeft een werking van 2 tot 4 uur. Pethidine wordt alleen gegeven bij pijn tijdens de ontsluitingsfase.
Voor- en nadelen van het gebruik van pethidine
Het voordeel van pethidine is het feit dat het een sterk pijnstillend effect heeft, waardoor de vrouw beter kan uitrusten en de pijn beter kan opvangen tussen de weeën door. Daarnaast kan het op elk tijdstip en in elk ziekenhuis in Nederland gegeven worden en is het een gemakkelijke manier van pijnbestrijding
Echter heeft het middel ook nadelen voor zowel de moeder als voor het kind. Doordat het middel (maar) 2-4 uur werkt, kan het soms te kort zijn. Wel is het mogelijk om dan een nieuwe injectie te krijgen. Bekende bijwerkingen voor de moeder zijn misselijkheid, hoofdpijn of duizeligheid.
Pethidine gaat door de placenta heen, waardoor het ook bij het kind terecht komt. Het kind wordt hierdoor in de baarmoeder minder beweeglijk en slaperig, wat ook terug te zien is op het cardiotocogram (CTG). Wanneer er door de arts of verloskundige getwijfeld wordt aan de toestand van het kind, kan er van de pethidine af worden gezien. Daarnaast kan pethidine de ademhaling van het kind remmen waardoor het na de geboorte moeite kan hebben met ademen of nog slaperig is.
De ruggenprik als vorm van pijnbestrijding
De ruggenprik bestaat uit twee soorten pijnbestrijding, namelijk epidurale pijnbestrijding en spinale anesthesie (verdoving). Waarbij epidurale pijnbestrijding vaak gegeven wordt bij een bevalling en er bij een keizersnede meestal gebruikt maakt van spinale anesthesie.
Epidurale pijnbestrijding
Bij epidurale pijnbestrijding wordt er door de anesthesioloog via een dun slangetje (katheter) verdovingsvloeistof in de ruimte tussen de ruggenwervels gespoten. Deze ruimte tussen de ruggenwervels wordt de epidurale ruimte genoemd. In deze ruimte lopen zenuwen die de pijnprikkels van de baarmoeder en de bekkenbodem vervoeren. Wanneer deze zenuwen worden uitgeschakeld door deze verdoving, wordt de pijn van de weeën niet meer gevoeld. In deze zelfde ruimte lopen ook zenuwen die de spieren in het onderlichaam aansturen. Na een ruggenprik kan ook de spierkracht in de benen tijdelijk afnemen en krijg je minder gevoel in benen en onderbuik.
Vaak wordt de katheter aangesloten op een pompje waardoor continu een kleine hoeveelheid verdovingsvloeistof loopt. Gemiddeld duurt het 5 tot 15 minuten voordat het effect gemerkt wordt.
Tijdens de bevalling worden de bloeddruk, polsslag, urineproductie en soms ook het zuurstofgehalte in het bloed regelmatig gecontroleerd. Ook worden de harttonen van het kind gecontroleerd door middel van een CTG.
Effect van epidurale pijnstilling en verloop van de bevalling
In principe is het mogelijk dat er helemaal geen pijn ervaren wordt tijden de ontsluitingsfase of tijdens het persen. De epidurale pijnbestrijding heeft bij ongeveer 5% van de vrouwen onvoldoende resultaat. De anesthesioloog zoekt altijd naar een evenwicht in de dosering zodat de pijn draaglijk is terwijl de bijwerkingen zo klein mogelijk zijn. Door de ruggenprik krijg je meer rust en kan je weer op krachten komen tussen de weeën; door vermindering van pijn en angst kan de ontsluiting dan sneller verlopen.
Tijdens de bevalling wordt er in de gaten gehouden wanneer het moment komt dat er een volledige ontsluiting is. Op dat moment wordt de hoeveelheid toegediende medicijnen vaak verminderd. Op die manier worden de weeën nog gevoelt die nodig zijn om mee te kunnen persen.
Bekende bijwerkingen van de epidurale pijnbestrijding
- bloeddrukdaling: bloedvaten in de onderste lichaamshelft worden wijder, waardoor de bloeddruk kan dalen
- blaasfunctie: je voelt minder goed of de blaas vol is en ook plassen kan moeilijk zijn
- jeuk: als reactie op de gebruikte verdovingsvloeistof
- rillen: ontstaat door veranderingen in temperatuurgevoel. Dit is vaak van korte duur en onschuldig
Voor- en nadelen van de epidurale pijnbestrijding
De epidurale pijnbestrijding is de meeste effectieve vorm van pijnbestrijding tijdens de bevalling en is in principe continu toepasbaar, zowel tijdens de ontsluiting als tijdens het persen. Je wordt niet suf of slaperig van een ruggenprik en maakt daardoor de bevalling bewust mee.
De mogelijkheden tot epidurale pijnbestrijding zijn niet voor ieder ziekenhuis gelijk. Dit hangt af van de grootte en uitrusting van het centrum en van plaatselijke afspraken met de anesthesiologen.
Na de ruggenprik is uitgebreide bewaking zowel van jezelf als van het kind noodzakelijk. De kans op complicaties is zeer gering. Wel kunnen vervelende bijwerkingen optreden, maar deze zijn (vaak) niet ernstig, goed behandelbaar en van tijdelijke aard.
Wel hebben vrouwen na een epidurale pijnbestrijding vaker last van koorts. het is dan lastig om te bepalen of dat door de ruggenprik komt of dat het om koorts gaat door een infectie. Voor de zekerheid krijg je dan een antibioticum. Soms vindt de kinderarts het nodig dat een kindje op de kinderafdeling moet worden opgenomen en krijgt het kindje ook een antibioticum.
Spinale anesthesie
Spinale anesthesie is de vorm van pijnbestrijding die het meest wordt toegepast bij een keizersnede. Beide technieken kunnen worden toegepast, maar in de praktijk wordt vaak gekozen voor spinale anesthesie. Het grootste voordeel van spinale anesthesie is dat het middel snel werkt en alle onaangename sensaties onderdrukt die tijdens het opereren kunnen optreden.
Bij spinale anesthesie spuit de anesthesioloog via een dunne naald een kleine hoeveelheid verdovingsvloeistof tussen de wervels in de vloeistofruimte die zich om de grote zenuwen heen bevindt. De prik doet bijna nooit pijn en is van korte duur. Al heel snel is het onderlichaam tot ruim boven de navel verdoofd. Als de prik is ingewerkt, kun je je benen niet meer bewegen en de plaats waar de gynaecoloog de snede maakt is volledig verdoofd. Je ervaart geen pijn, maar bent wel volledig bij bewustzijn.
Bijwerkingen van spinale anesthesie
- bloeddrukdaling: bloedvaten in de onderste lichaamshelft worden wijder, waardoor de bloeddruk kan dalen
- een benauwd gevoel doordat de verdovingsvloeistof omhoog gaat binnen de ruimte waarin gespoten is
Voor- en nadelen van spinale anesthesie
In bijna alle ziekenhuizen is op elk tijdstip spinale anesthesie voor een keizersnede mogelijk, ook als je weeën hebt. Het is bij een keizersnede een goede manier van verdoving waardoor er geen pijn gevoelt wordt. Doordat je wakker bent maak je de geboorte van je kind bewust mee. Verder is de kans op bijwerkingen gering en de kans op complicaties heel klein.
Een pompje met remifentanil
Remifentanil is een morfineachtige stof die wordt toegediend via een slangetje (infuus) in de arm, dat vastzit aan een pompje. Je kunt zelf met een drukknop de hoeveelheid remifentanil bepalen die je via het infuus krijgt. Het pompje is wel dusdanig afgesteld dat je jezelf nooit teveel kunt geven.
Voor- en nadelen van remifentanil
Remifentanil werkt snel, vaak al naar een paar minuten. Het effect van de verdoving is vergelijkbaar met het effect van pethidine. Na de bevalling is remifentanil snel uit je bloed verdwenen.
Remifentanil kan van invloed zijn op je ademhaling en op de hoeveelheid zuurstof in je bloed. Daarom moeten zowel jijzelf als ook de baby goed in de gaten gehouden worden. Tevens is remifentanil niet in alle ziekenhuizen in Nederland beschikbaar.
Het effect van remifentanil op borstoeding is nog niet goed onderzocht.
Behandeling met lachgas
Lachgas (Relivopan) is een mengsel van (di)stikstof(oxide) en zuurstof. Lachgas geef je jezelf en geef je alleen tijdens een wee via een mond/neusmasker. Na de wee haal je het kapje weer weg en stopt de toediening vanzelf.
Het lachgas heeft een snelle werking en werkt al na 1 minuut. Daarnaast helpt het lachgas je goed ontspannen waardoor je de pijn beter kan verdragen. De conditie van jou en je baby hoeven niet extra gecontroleerd te worden en je maakt de bevalling bewust mee.
Wel kan je misselijk, duizelig of slaperig worden van het gebruik van het lachgas. deze bijwerking zijn wel van korte duur en gaan snel weer weg. Tijdens het persen kun je geen lachgas gebruiken. Op dit moment is lachgas nog weinig beschikbaar. Indien je interesse hebt in deze vorm van pijnbestrijding is het goed om je vooraf te laten informeren in geboortecentra en ziekenhuizen bij jou in de buurt.
TENS, vorm van niet medicamenteuze pijnbestrijding
TENS staat voor Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie en is een apparaatje waarmee je jezelf kleine stroomstootjes geeft. Deze stroomstootjes leiden de aandacht af van de pijn van de weeën. Je bedient het apparaatje zelf, wat een gevoel van controle kan geven. Via elektrodes, die op je rug worden geplakt, gaan de stroomstootjes het lichaam in, wat een prikkelend of tintelend gevoel geeft.
Het voordeel van TENS is met name in het begin van de bevalling en sommige vrouwen ervaren met TENS minder pijn. Daarnaast heeft het geen bijwerkingen of gevolgen voor jou of de baby.
Pijnstilling bij iedere bevalling?
Los van het feit dat in Nederland ieder een eigen keus heeft of zij wel of geen pijnbestrijding wil krijgen, is het ook niet in alle situaties mogelijk om pijnbestrijding te ontvangen. Vrouwen die graag thuis willen bevallen kunnen geen pijnstillers ontvangen. De reden dat dit niet kan bij een thuisbevalling, is vanwege de ongewenste effecten die de medicatie kan hebben. Deze ongewenste effecten kunnen bij een thuis bevalling niet goed ontdekt of opgevangen worden.
Algemene tips hoe om te gaan met pijn tijdens de bevalling
- probeer je te ontspannen, door de spanning heb je meer last van de pijn en kunnen de weeën minder goed doorzetten
- zoek afleiding, met name aan het begin van de bevalling
- rust uit tussen de weeën
- tel af: elke wee is er weer eentje minder – probeer positief te denken – elke wee brengt je weer dichter bij het einde van de bevalling
- concentreer op je ademhaling, hierdoor ben je minder gericht op de pijn
- zorg dat je het lekker warm hebt, warmte helpt te ontspannen
Bronnen:
Folder KNOV (Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen)
Folder NVOG (Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie)
de Verloskundige
Ouders van Nu
Ziekenhuis.nl
